اشاره : آنچه که پیش رو دارید خلاصه ای توأم با اضافات و شرحی است از فصل اول کتاب ناب رهایی از تکبر پنهان اثر جدیدالطبع استاد علیرضا پناهیان . در توضیح این متن باید گفت که تحت هیچ شرایطی نمیتواند جایگزین متن اصلی کتاب باشد و صرفا برای آشنایی با محتوای این کتاب سترگ است. احادیث از قالب خود خارج شده و مضمون آنها در تلخیص آورده شده و از طرفی بین بند های کتاب ارتباط برقرار شده . چرا که استاد در این کتاب به شیوه ی جدیدی از خلاصه گویی دست یافته اند و لذا ممکن است برای بعضی عزیزان غیر ملموس باشد شاید این متن بتواند راهگشا باشد . با تمام این توضیحات خواندن اصل کتاب خالی از لطف نیست. 
 

پنهان بودن بعضی صفات خوب و بد در انسان 
« این گونه نیست که هر عیبی در وجود انسان ظاهر باشد » این را حضرت علی (ع) می فرماید . در واقع اگر آب باشد ما شناگران خوبی هستیم . چرا که یا زمان نمایان شدن عیوب نرسیده یا موقعیت آن پیش نیامده و یا جرأت بروز آن را نداشته ایم .
به هر حال انسان معمولا متوجه عیوب خود نمی شود و گاهی نیز نمی خواهد که متوجه شود و درعین حال دیگران از بیرون عیوب او را بهتر می بینند و می شناسند . 
البته انسان صرفا بدی پنهان ندارد ، بلکه بعضی از خوبی ها نیز در وجود آدمی پنهان است که باید با تلاش و محاسبه نفس شناخته و شکوفا شوند . 
دلیل این پنهانی ها بخاطر عظمت روحی انسان است که مانند خانه ای با پستو های متعدد می باشد به گونه ای که گاهی خواسته ها و علائق او نیز در درون قلب و روحش پنهان می ماند . 
ما انسان ها زرنگیم و به زیرکی، عیوب خود را پنهان می کنیم مثلا با خود می گوییم « الان نان در تواضع کردن است، مگر تو نمی خواهی در نظر مردم بزرگ شوی ؟ پس تواضع کن تا بزرگ شوی! » این است که نفس اماره امور زشت را در نظر انسان زیبا می کند . 
تحت هیچ شرایطی نباید خطاهای خود را توجیه کنیم ، چرا که باورمان می شود ما واقعا خطا نکرده ایم . حتی اگر واقعا خطایی نداریم و به آن متهم شده ایم شرط عقل این است که آن را حداقل موقتا بپذیریم تا نفس خود را تادیب کنیم . توجه کنید که حضرت یوسف نیز وقتی مورد آن تهمت واقع می شوند ابتدا زمینه طغیان نفس خود را از بین می برند و بعد می گویند که من چنین کاری مرتکب نشده ام . ( وما ابرء نفسی من نمی خواهم خود را تبرئه کنم ممکن است من نیز وسوسه شوم اما این حرف شما تهمتی بیش نیست . یوسف/53 ) 
دو نوع بدی پنهان وجود دارد . یک دسته را خود انسان پنهان می کند و یک دسته خودبه خود پنهان می شوند . باید نه تنها بدی های خود را پنهان نکرد بلکه آنها را شناخت و سعی در از بین بردن آنها داشت . 
اهمیت پنهان بودن صفات و گرایش ها 
گاهی اهمیت پنهان بودن بعضی خوبی ها و بدی ها از خود آن خوبی یا بدی بیشتر است و اگر این چنین نبود مسیر سلوک الی الله اینقدر پیچیده نمی شد . چه بسا بدی های پنهانی که خطرناک تر از بدی های آشکار هستند . و چه بسا خوبی پنهانی که بهتر از خوبی آشکار باشد . چرا که اطلاع از خوبی های خود ممکن است مایه ی عجب و غرور شود اما ازطرفی باید مواظب بود که عدم اطلاع از خوبی ها ممکن است انسان را مایوس کند . پس جانب افراط و تفریط باید را رعایت شود . 
اینکه انسان بداند کدام یک از خواسته هایش عمیق و کدام یک سطحی است .بسیار نکته دقیق و مثبتی است . مثلا جوانی می گفت : «من در انتخاب همسر مطلوبم مرددم. چون نمی دانم ملاک هایم سطحی و زودگذر است یا عمیق وهمیشگی؟» این درواقع یک سوال هوشمندانه است .
ارزش آگاهی از عیوب خویشتن 
در بیان کلمات حضرت علی (ع) متوجه این نکته می شویم که اولا سودمندترین معرفت ها ، معرفت به عیب های خود است و از طرفی این نشانه زیرکی چنین شخصی است که عیب های خود را بداند . پیامبر اکرم (ص) در شب معراج از خداوند می پرسند که کدام رفتار باارزش تر است ؟ خداوند متعال به کم خوری و حفظ زبان اشاره می کنند که نتیجه ی آن حکمت است و اولین اثر حکمت شناخت عیوب خود است به گونه ای که دیگر از عیب جویی دیگران باز می ماند . 
ببینید چقدر جهنم نرفتن کار ساده ایست . کافی است به عیوب خود معترف باشیم و از ارتکاب آنها بپرهیزیم امام سجاد می فرمایند : اگر کسی از جهنم نجات پیدا کند عجیب نیست . عجیب این است که با این رحمت گسترده خدا ، بازهم وارد جهنم شود . 
البته گاهی وقت ها گناه مومن موجب از بین رفتن عجب او می شود و درون انسان را برایش نمایان می کند اما خوشابحال آنان که آنقدر بصیرت دارند که عیوب خود را بشناسند و مرتکب گناه نیز نشوند. 
امام باقر (ع) می فرمایند تا به گناه اقرار نکنید از آنها رهایی نمی یابید . مشخص است که مقدمه اعتراف به گناه و توبه شناختن آنهاست. 
از دیگر برکات شناختن عیوب همان طور که عرض شد از بین بردن عجب است . حتی اگر نتواند آن گناه را ترک کند این میل درونی او به بد نبودن موجب می شود که تلاشش را بیشتر کند و ناله و توسل داشته باشد و خود این تنفر از گناه موجب می شود تا توفیق تزکیه پیدا کند . 
زشتی خبر نداشتن از عیوب خود 
حضرت امیر(ع) می فرمایند در کودنی انسان همین بس که عیوب خود را نشناسد و در جای دیگرمی فرمایندکه عدم شناخت عیوب بزرگترین گناه است .  معمولا وقتی انسان از عیوب خود غافل باشد یا آنها را نشناسد به عیوب دیگران می پردازد . از طرفی عیب جویی از دیگران نیز باعث نشناختن عیوب خود می شود. توجه به عیوب دیگران و غفلت از خود در بیان امام صادق (ع) مکر خداوند است . گویی که خداوند او را دنبال نخود سیاه فرستاده تا از عیوب خود غافل بماند . 
گاهی نیز ممکن انسان عیوب خود را بشناسد اما چون خدا را فراموش کرده ، عیوب خود را نیز فراموش کند (نسوا الله فانساهم انفسهم (حشر/19))  و در اصلاح آنها اقدام نکند چرا که خود این نیز توفیق الهی را می طلبد . 
جالب است که بعضی سعی دارند تا از فاش شدن عیوب خود جلوگیری کنند ، امام صادق (ع) می فرمایند خداوند کارهای خیر شخص را با گذشت زمان برای مردم نمایان می کند و کارهای بد او را نیز هرچند سعی در مخفی کردن آنها داشته باشد بالاخره نمایان می سازد. 
علت برخی از ابتلائات و امتحانات
یکی از دلایل بسیار مهم امتحانات الهی ، مطلع شدن انسان از عیوب پنهان خود می باشد . رسول خدا(ص) در وصیتش به ابوذر می فرمایند گاهی انسان به واسطه گناهی به بهشت داخل می شود . وقتی که گناه موجب شود تا شخص عیوب پنهان خود را بشناسد و در صدد اصلاح آنها برآید . 
البته باید توجه شود که امتحانات برای هر شخص، مختلف است یکی با زیادی نعمت و دیگری با فشار و سختی و... 
برخی از دلایل مخفی ماندن عیوب  
علایق و آرزو های انسان باعث می شود تا ذهنیت او نسبت به واقعیت تغییر یابد . نفس انسان خاصیتی دارد که براساس آن واقعیت ها را شبیه به دوست داشتنی هایش جلوه می دهد. به طوری که گناه خود را کوچک و ثواب خود را بزرگ می پندارد. دلیل دیگر، ترس از یأس است در واقع از مواجه شدن با حقیقت گریزان هستند و سعی دارند عیوب خود را نادیده گرفته و فکر کنند انسان های خوبی هستند .که این در کنار غرور اساسا از ترفند های ابلیس است . لذا شیطان با مایوس کردن و مغرور کردن نمی گذارد انسان در حالت تعادل باقی بماند . برای اینکه پس از آگاهی از عیوب خود مایوس نشویم بهترین کار رفتن در آغوش رحمت الهی و اعتراف و عذرخواهی است و اینکه بدانیم خداوند مارا دوست دارد که موجبات معرفت به این عیب را برایمان فراهم آورده . از دیگر دلایل، فرهنگ جامعه ی ماست که به انتقاد به دید یک هدیه از جانب برادر مومن توجه نمی شود، البته نه تنها به درستی از یکدیگر انتقاد نمی کنیم بلکه با تعریف و تمجیدهای بی مورد به پنهان ماندن عیوب کمک می کنیم. 
راه های شناخت عیوب پنهان 
عیب شناسی یک استعداد خدادادی است (بل الانسان علی نفسه بصیره ولو القی معاذیره / بلکه انسان از نفس خود آگاه است، هرچند برای خود عذر هایی بتراشد (قیامه/14و15)) 
آنچه که ما را در این بصیرت یاری می کند درواقع تفکر و به کارگیری قوه تعقل است که از آن به عنوان محاسبه نفس یاد می شود. 
مدلی که برای زندگی یک مومن طراحی شده در روایات به اینگونه است که مومن انتقادپذیر باشد و هیچ گاه با اطمینان از خود دفاع نکند و در عین حال همیشه نگران عاقبت به خیری خود باشد و به خود سوءظن داشته باشدکه این یکی از عوامل موثر در شناخت خود محسوب می شود .
آنچه که آفت این راه است عیب جویی از دیگران است . از طرفی می فرمایند که هر کس محاسبه نفس نکند از ما نیست و در جایی دیگر گفته شده وقتی به عیوب خود بپردازی همیشه به این امر مشغول خواهی ماند و با کشف و از بین بردن یک عیب ، عیبی دیگر برای انسان ظاهر می شود لذا از عیب جویی دیگران بازمی ماند ودائما مشغول عیوب خویش است .  

هزینه دانلود این فایل  یک صلوات می باشد.

+++ دانلود فهرست و متن اصلی فصل اول کتاب رهایی از تکبر پنهان به صورت پی دی اف +++